Tadeusz Różewicz – biogram

TADESZU RÓŻEWICZ polski poeta, dramaturg, prozaik

(1921 -2014  )

* Urodzony 9 października 1921 w Radomsku

+ Zmarły 24 kwietnia 2014 we Wrocławiu

 

foto: wikipiedia.org

Uczeń gimnazjum im. F. Fabianiego, po którego ukończeniu zdał małą maturę. W 1938 ze względu na trudną sytuacje materialną musi przerwać naukę. W pierwszych latach Drugiej Wojny Światowej pracuje fizycznie. W 1942 kończy tajny kurs podchorążych. W latach 1943-44 walczy w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej. Pod pseudonimem „ Satyr” publikuje Echa leśne – zbiór poezji i opowiadań, powstały z rozkazu dowódcy.

Po wojnie zdaje maturę na kursach dla pracujących w Częstochowie i rozpoczyna studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie na kierunku historia sztuki. Studiów nie ukończy.

Za właściwy debiut poetycki Tadeusza Różewicza uważa się tom Niepokój z 1947. Rok później ukazuje się Czerwona rękawiczka. Oba tomy powitano entuzjastycznie, choć nie brakowało też słów krytycznych i oskarżeń o nihilizm. Poeta jawi w nich tematykę konsekwencji wojny i kryzys wiary religijnej. Mówi ustami Pokolenia Kolumbów, ukazując krajobraz po kataklizmie, powstałą przez to perzynę jak i kryzys moralny- zatarcie linii pomiędzy dobrem a złem. Głosi tezę o odbudowie hierarchii wartości. Nie stroni od mocnych słów, w dodatku oszczędza je. Ukazuje motyw milczenia, odchodzi od metafor, często operuje prozą, rzadko przestrzega interpunkcji. Stosuje ironie, sarkazm, kontrast.

Odkrywa nowe środki wyrażania osobistego za pomocą nowej wersyfikacji tzw. „klocki”. Ten nowy typ wiersza nazwano czwartym systemem wersyfikacyjnym literackiej polszczyzny. „Poezja po Oświęcimiu”, „śmietnik”, poetyka ze „ściśniętym gardłem” to tylko niektóre określenia jego poezji.

W 1949 bierze ślub z Wiesławą Kozłowską poczym przeprowadza się do Gliwic.

W 1950 i 51 publikuje zbiory poezji: Pięć poematów i Czas który idzie. Umiarkowanie angażuje się w nową ideologie. Poetycką tematykę rozszerzył po 1956 roku., nie odwracając się od problematyki we wcześniejszych dwóch tomach. Głosi tezę o „śmieci poezji”, ukazuje rozbicie osobowości człowieka jak i krytykuje kulturę konsumpcyjną. Zaciera różnicę miedzy wypowiedzią artystyczną a nieartystycznymi, komponuje utwory z cytatów tekstów literackic, użytkowych jak i należących do kultury masowej. Pokazuje, ze istnienie ludzkie jest pełne sprzeczności. Odczytane jest to jako postmodernizm. Tomy z lat 1956-69: Poemat otwarty, Formy, Rozmowa z księciem, Nic w płaszczu Prospera, Twarz trzecia, Regio. W innym Zielona róża (1961) tworzy kolaże z fragmentów tekstów gazetowych, by ukazać chaos informacyjny tkwiący we współczesnej kulturze. W 1959 zdobywa Literacką Nagrodę Miasta Krakowa.

W 1960 wystawia sztukę Kartoteka, którą krytyka przyjęła chłodno. Jednak oryginalność dramatu i brak podobieństwa do tego co widziano wcześniej na polskiej scenie wpisze sztukę do kanonu lektur szkolnych jak i daje sławę zagranicą. Zainspirowany „teatrem absurdu” Różewicz prezentuje postać Bohatera (a właściwie Anty-Bohatera), który prezentuje sobą parę osób, jest m.in. dzieckiem, partyzantem, kierownikiem. Ma kilka imion. Leży on w łóżku, a jego pokój jest zarówno biurem, ulicą, kawiarnią. Sceny z życia to wyrwane fakty, wywiady, zdarzenia, spotkania. Rzeczywistość przedstawiona groteskowo. Sam Bohater jest uosobieniem dramatyzmu pokolenia autora, spadkobiercą bohaterów romantycznych. Jego pustkę i bezsilność cechują przeżycia wojenne. Bohater widzi jednak nadzieję w nowym pokoleniu. W 1962 dostaje nagrodę ministra kultury i sztuki

W 1964 wystawia sztukę Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja. Tytuł wchodzi do języka potocznego jako nazwa „epoki gomułkowskiej”. To dramat o nie dającym się scalić świecie, o obcości, niemożności porozumienia i zagubieniu elementarnych wartości. Ta diagnoza „ choroby wieku”, którą demaskuje autor, ukazuje ogromną zapaś kulturową określającą kryzys Europy, co leży u podstaw rozwoju techniki i społeczeństwa masowego.

W trzech fragmentach utwory (o strukturze poematu) autor rozpatruje status „świadków”, czyli współczesnych. Pierwsza część (wprowadzenie poetyckie) demaskuje bylejakość stabilizacji. Druga (scena rodzinna) rozkład więzi małżeńskiej i wyobcowanie. Trzecia (dialog dwóch mężczyzn) obnaża atrofię ludzkich odruchów, maskowaną paplaniną.

Przyznana mu zostaje Nagroda państwowa I stopnia w 1966.

W 1968 Tadeusz Różewicz przeprowadza się do Wrocławia gdzie mieszka do dziś.

Różewicz jest także prozaikiem. Powieść Śmierć w starych dekoracjach (1970) ukazuje bohatera, który wędruje do Italii, by potwierdzić swą wiarę w trwałość i wielkość kultury śródziemnomorskiej. Wcześniejsze jego utwory to zbiory opowiadań: Opadły liście z drzew (1955), Przerwany egzamin (1960), Wycieczka do muzeum (1966). Jak i późniejsze zacierające różnice miedzy rodzajami i gatunkami literackimi: teatr niekonsekwencji (1970) i Przygotowanie do wieczoru autorskiego (1971).

W 1975 wystawia sztukę Białe małżeństwo zbudowanej na erudycyjnych odwołaniach do okresu Romantyzmu i Młodej Polski. Następny jego dramat, Do piachu (1979) wywołuje kontrowersje z powodów politycznych i sprzeciw kombatantów – autor deheroizuje mit partyzancki Armii Krajowej. W 1984 wystawia Pułapkę – sztukę o F. Kafce.

Otrzymuje Austriacką Nagrodę Państwowa za wkład w kulturę europejską (1981) i zostaje członkiem Akademii Sztuki w Berlinie (1987).

W 1992 prowadzi próby teatralne z których powstaje dramat Kartoteka rozrzucona (premiera radiowa 1996, telewizyjna 1998) nową wersje wcześniejszej sztuki Kartoteki. Uwspółcześnia swą sztukę i wprowadza krytykę społeczno-polityczną – scena sejmowa powodująca szum informacyjny. Tytuły obu dramatów to metafory tożsamości bohatera. Z jednej strony występuje jako przedstawiciel pokolenia, z drugiej jako osoba pozbawiona integralności. W tym też roku wydaje też utwory swojego brata zastrzelonego przez Niemców w czasie okupacji ( Nasz starszy brat).

W poezji lat 90-tych zajmuje się problematyką sztuki i egzystencji, losem poety, wrócił też do tematyki wojennej. Propaguje też motyw milczenia w poezji. Tomy z tego okresu to: Płaskorzeźba (1991), Zawsze fragment (1996), Nożyk profesora (2001).

Za tom Matka odchodzi” otrzymał literacką nagrodę Nike w 2000 roku. Posłużył się techniką „recyklingu”, opartej na zestawieniach starych tekstów z nowymi, dokumentalnych z literackimi, poezje z prozą itp.

W 1997 otrzymuje nagrodę Polskiego PEN Clubu. W 2006 zostaje nagrodzony Złotym Berłem a w 2008 zdobywa Europejska Nagrodę Literacką za całokształt twórczości.

Tadeusz Różewicz jest jednym z najwybitniejszych europejskich poetów i dramatopisarzy XX wieku. Jego utwory tłumaczone są na wiele języków a sztuki wystawiane do dziś w teatrach na całym świecie. Największą popularność zdobył w krajach bałkańskich.

Przez jednych uważany za moralistę, realistę, prekursora postmodernizmu w Polsce, z  rodowodem awangardowym, klasycznym i turpistycznym. Przez innych, głównie przez starych krytyków, postrzegany jako jeden z jeźdźców Apokalipsy lub nazwany „lirykiem niewierzącym w świat”. Jego mentorami są, w poezji: Julian Przyboś i Leopold Staff, a w dramacie i prozie Samuel Beckett, Franz Kafka jak i inni filozofowie i literaci niemieckojęzyczni. Nawiązywał do malarstwa (Bosch, Bacon, Rubens).Warto zwrócić uwagę na motywy chrześcijańskie w jego utworach, wobec przyjętej postawy ateizującej. Doktor honoris causa sześciu polskich uniwersytetów jak i jeden tytuł honoris causa nadany przez Akademię Sztuk Pięknych we Wrocławiu.

 

PIOTR WILDANGER

 

Literatura użyta w pracy:

„Wielkie biografie” t. 2, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2007

Tomasz Miłkowski, Janusz Termer „Leksykon lektur szkolnych”, Graf-unkt, Warszawa 1994

Stanisław Burkot „Tadeusz Różewicz”, Wydawnictwo szkolne i pedagogiczne, Warszawa 1987

www.culture.pl

 

Zbiory wierszy i poematy

• 1944 – Echa leśne
• 1946 – W łyżce wody
• 1947 – Niepokój
• 1948 – Czerwona rękawiczka
• 1950 – Pięć poematów
• 1951 – Czas, który idzie
• 1952 – Wiersze i obrazy
• 1954 – Równina
• 1955 – Srebrny kłos
• 1956 – Poemat otwarty
• 1958 – Formy
• 1960 – Rozmowa z księciem
• 1961 – Zielona róża(wiersze wydane razem z dramatem Kartoteka)
• 1961 – Głos Anonima
• 1962 – Nic w płaszczu Prospera
• 1964 – Twarz
• 1968 – Spadanie, Non-stop-show(poemat)
• 1968 – Twarz trzecia
• 1969 – Regio
• 1974 – Wiersze
• 1977 – Duszyczka
• 1987 – Poezje
• 1989 – Na powierzchni poematu i w środku
• 1991 – Płaskorzeźba
• 1996 – Zawsze fragment
• 1998 – Zawsze fragment. Recycling
• 1999 – Matka odchodzi
• 2001 – Nożyk profesora(poemat i wiersze)
• 2002 – Szara strefa
• 2004 – Wyjście–
• 1955, 2005 – Uśmiechy
• 2006 – cóż z tego że we śnie
• 2007 – Nauka chodzenia. Gehen lernen
• 2008 – Dwie strony medalu
• 2008 – Kup kota w worku
• 2012 – To i owo

 

 

Dramaty

• 1960 – Kartoteka
• 1962 – Grupa Laokoona
• 1964 – Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja
• 1965 – Wyszedł z domu
• 1969 – Stara kobieta wysiaduje
• 1972 – Na czworakach
• 1975 – Białe małżeństwo
• 1979 – Śmierć w starych dekoracjach
• 1979 – Do piachu
• 1982 – Pułapka
• 1997 – Kartoteka rozrzucona
• 1997 – Palacz

 

 

Zbiory opowiadań

• 1955 – Opadły liście z drzew
• 1960 – Przerwany egzamin
• 1966 – Wycieczka do muzeum
• 1970 – Śmierć w starych dekoracjach
• 1979 – Próba rekonstrukcji
• 1983 – Te kwiaty
• 2013 – Flagi