Współczesna walka kultur – recenzja książki Samuela P. Huntingtona „ Zderzenie cywilizacji”.

Współczesna walka kultur – recenzja książki Samuela P. Huntingtona „ Zderzenie cywilizacji”.

Po upadku Imperium Sowieckiego z lat 1989-1991 i rozpoczętej Wojnie Domowej w Jugosławii nastał nowy klimat na arenie międzynarodowej. Rolę jednego supermocarstwa przejęły Stany Zjednoczone, a do roli mocarstwa zmarginalizowani zostali prawni spadkobiercy ZSRR – Rosjanie. Tak historycznie skończył się wiek XX. Nadchodziło nowe.

Francis Fukuyama snuł tezy o „końcu historii”. Inni, że nie będzie już wojen i zmian granic w Europie – właśnie przykład wyniszczającej wojny z lat 1991-1995 w byłej Jugosławii, walki wszystkich ze wszystkimi – pokazał jak bardzo się mylili. Innym wpływowym intelektualistą Zachodu był Samuel P. Huntington, który w krótkim artykule stwierdził, że świat zmierza w stronę rywalizacji kultur – zderzeń cywilizacji. Ekonomia, ideologia, będą pełniły drugorzędną rolę. Nie mają być to wielkie wojny jak z lat 1914-1918 oraz 1939-1945 r. A raczej zderzenia podejmowane różnymi środkami, nie tylko „lekkiej wojny”, ale też motywowane religijnie i przede wszystkim kulturowo-tożsamościowe. To, podczas oblężenia Sarajewa jedna i druga strona sporu nosiła  adidasy tej samej marki, miało powoli przestać być istotne. Globalizacja miała wejść w erę wstrząsów.

Każdy teoretyk i badacz cywilizacji ma swoje własne kryteria podziału i definicji czym jest cywilizacja i co na nią się składa, jakie przechodzi etapy. I tak obok Arnolda Toynbee, Oswalda Spengera, Huntingtona można śmiało zaliczyć do grona badaczy cywilizacji. A współcześnie rozróżnił ich osiem lub dziewięć.

– Zachodnia,

– Rosyjska,

– Islamska,

– Indyjska,

– Chińska,

– Japońska,

– Buddyjska,

– Latynoska,

– Afrykańska.

Po napisani całej książki, na to nowe ujęcie, Huntington stwierdził, że głównym rywalem Zachodu staną się Chiny jak i państwa Islamskie. Prognozował przyjęcie Rosji do NATO ( teraz widać jak bardzo się mylił, gdyż Moskwa w swojej doktrynie militarnej postrzega Pakt Północnoatlantycki jak przeciwnika).

Ważne wg niego były też czynniki demograficzne. Prognozy futurystyczne robione na 10, 20 lat do przodu, niemalże się sprawdziły w postaci Arabskiej Wiosny z 2011 r. Bunt młodych muzułmanów, pokazał że ich systemy polityczne i ich starszyzna na czele okazały się przestarzałe.

Ciekawym ujęciem jest pokazanie „państw pogranicza”, które leżą na granicach kulturowych cywilizacji: Turcja, Ukraina, RPA, Australia – która strona przeciągnie np. dajmy na to taką Turcje ? Do Europy czy bardziej do państw muzułmańskich. Czy taką Ukrainę co dziś dobrze widać: Europa (Zachód) czy Rosja (Prawosławie).

To że Zachód w jakimś sensie się kurczy wiadomo co najmniej od pierwszej dekady XX wieku. Ale wg innego badacza już z obecnych lat, Iana Morrisa autora książki „ Dlaczego Zachód rządzi – na razie”; ukazuje to o czym pisał po części też S. P. Huntington. Zachód ma przewagę nad Azją w tzw. rozwoju społecznym. Nie chodzi wyłącznie o naukę i technologię, ale też o trendy emancypacyjne, prawa człowieka, demokracje, wygodę życia, sztukę. W tych wszystkich dziedzinach takie Chiny są lekko mówiąc zacofane. I właśnie taka poszerzona modernizacja wyłania się z Cywilizacji Zachodniej i daję jak na razie wentyl bezpieczeństwa i oddala Rosyjskie, Chińskie i Islamskie zagrożenie.

Ciężko mi jest pojąć dlaczego Huntington po macoszemu potraktował tak bardzo ważny czynnik jakim jest gospodarka. Tak, cały świat uległ globalnemu kapitalizmowi, jedynie za płotem globalnej wioski, pozostała tylko Korea Północna. Tam czas się zatrzymał.

Jednak zawsze ekonomia będzie miała wpływ zarówno na stosunki między cywilizacjami, na stosunki międzynarodowe, masy czy jednostki. Co za tym idzie, wojna o surowce i o chciwe ich wydobywanie nie skończy się dość szybko. Jest wiele różnic między tymi gospodarkami tych cywilizacji, ale razem buduje to powiązane w jedno ciało, a mechanizm raz drastycznie wprowadzony w ruch, sprawia, że fala uderzeniowa wybucha w postaci kryzysu gospodarczego. Tak dokładnie było w 2008 r. na Wall Street. „Rynek przestał działać” – jak to określił prezydent USA – G. W. Bush.

Znużmy że współczesna globalna gospodarka kapitalistyczna to system naczyń połączonych. Tutaj inaczej się walczy niż w wojnie militarnej. Prowadzi się „niewidzialne” wojny gospodarcze, wyniszczające społeczeństwa i zasoby. Innym sposobem są tzw. wojny walutowe. Czasami przynosi to międzynarodową histerię na giełdach, nie mówiąc już o gospodarce państwa czy życiu społecznym.

W latach 2017-2018 powstała wielka bańka spekulacyjna, we niemal we wszystkich ważnych dziedzinach na których opiera się ekonomia. Nowym zjawiskiem są tutaj kryptowaluty – ten sam problem – też jest bańka.

Wiec te zderzenia  cywilizacji, nie tylko opierają się na czynniku kulturowym ,ale też ekonomicznym.

Symbolicznym aktem ilustrującym właśnie tezę Huntingtona, był oczywiście pamiętny atak na WTC i Pentagon z 11 września 2001 r. Po tym zdarzeniu świat wyglądał już inaczej. Cywilizacja Islamska zderzyła się z Zachodnią. Nadal to widać. Wejście wojsk zachodnich do Afganistanu, Iraku czy wykorzystanie Arabskiej Wiosny dla swoich celów nie przyniosło zwycięstwa ogłoszonej „ wojny z terroryzmem”. Pytanie czy w ogóle przyniesie jakikolwiek pozytywny skutek. Mamy do czynienia z wojną asymetryczną i w nowej formie: wcześniej wojnę wypowiadało się państwom a nie organizacjom terrorystycznym. USA popełniło tu błąd.

Inną kwestią jest aktywność Rosji, czy to w Gruzji czy na Ukrainie. Rosja nadal osłabiona militarnie jak widać, bierze tylko to co może utrzymać. Są jeszcze Chiny ze swoim imperializmem gospodarczym. Tutaj istnieje póki co rywalizacja o podłożu ekonomicznym. Tak samo Japonia-Chiny. Państwa latynoskie sceptycznie a czasem nawet wrogo reagują na politykę USA. Indie na swoim pograniczu mają zderzenia z Islamem i Chinami. Cywilizacja Afrykańska i Cywilizacja Islamska czasem rywalizują na terenach Afryki Subsacharyjskiej. Innym przykładem jest szantaż bronią jądrową. Kilkudniowe kryzysy atomowe, jeszcze z czasów ziemnej wojny, trwają do dziś. Oś Indie – Pakistan, i druga Korea Północna – Japonia i Korea Południowa.

To tylko uproszczony schemat zderzeń cywilizacji. Aczkolwiek trzeba przyznać, że te konflikty, wojny, zderzenia, wojny gospodarcze, istniały od zarania cywilizacji, od kiedy człowiek zaczął uczestniczyć w Historii. Tak więc Huntington podaje nam odwieczne prawdy, w nowym opakowaniu, a także w nowej nieznanej dotychczas ludzkości, nowej sytuacji geopolitycznej, z jednym hegemonem.

O tym, że taka sytuacja, może przerodzić się kryzys gospodarczy, a potem nawet i wojnę, to dokładnie pokazuje zastosowanie z Teorii Gier do potencjału atomowego USA i ZSRR z Ziemnej Wojny. Kiedy one się w miarę równoważą, ryzyko wybuchu wojny na większą skale jest diametralne mniejsze w systemie dwubiegunowym, a większe w jednobiegunowym. Tak przecież jest teraz. A wiec świat wielobiegunowy w budowie? Jak to prognozował w swojej książce „ Geopolityka – potęga w czasie i przestrzeni” Leszek Moczulski?

Piotr Wildanger

Zdjęcia: wikipedia.org,

 

SPIS TREŚCI

 

Przedmowa

 

Cz. 1

Świat cywilizacji

 

I Nowa epoka w polityce światowej

II Cywilizacje na przestrzeni dziejów i w świecie współczesnym

III Cywilizacja uniwersalna: modernizacja i westernizacja

 

Cz. 2

Zmieniający się układ cywilizacji

 

IV Zmierzchanie zachodu: potęga, kultura, powrót do korzeni

V Ekonomia, demografia i ambitni rywale Zachodu

 

Cz. 3

Powstaje Nowy Ład

 

VI Nowa konfiguracja polityki globalnej wg linii podziału między kulturami

VII Państwa ośrodki, koncentryczne kręgi i ład cywilizacyjny

 

Cz. 4

Zderzenia cywilizacji

 

VIII Zachód i cała reszta; kwestie sporne między cywilizacjami

IX Globalna polityka cywilizacja

X Od wojen okresu przejściowego

XI Dynamika wojen kresowych

 

Cz. 5

Przyszłość cywilizacji

 

XII Zachód, cywilizacje i Cywilizacja

 

OPIS:

 

Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego / Samuel P. Huntington ; przeł. Hanna Jankowska.

Warszawa : “Muza” ,

2004,

571 s. ; 21 cm.

Piosenka Iron Maiden – “Afraid to Shoot Strangers” traktująca o pierwszej wojnie w Zatoce Perskiej 1990-1991. Oryginalnie na albumie Fear of the dark (1992). Powyżej wersja koncertowa z 1995 r.