SALVADOR DALI hiszpański/kataloński malarz, rzeźbiarz, grafik, współtwórca surrealizmu
( 1904 – 1989)
* Ur. 11 maja 1904 w Figueres
+ Zm. 23 stycznia 1989 w Figueres
Jego talent do rysunków ujawnia się już od najmłodszych lat. W 1918 wystawa w jego rodzinnym mieście przyciąga uwagę krytyków. Rok później publikuje artykuły o starych mistrzach sztuki i swoje wiersze w lokalnym magazynie. Jest silnie związany z Katalonią.
W lutym 1921 umiera jego matka, a w październiku Dali zostaje przyjęty do Akademii Sztuki San Fernando w Madrycie. Mieszkając w domu studenckim, zaprzyjaźnia się z Luisem Bunuelem i Federico Garcią Lorcą. W czasie studiów eksperymentuje z futuryzmem i dywizjonizmem, zwraca uwagę na technikę precyzji malarskiej i poznaje dzieła dawnych mistrzów. W 1923 krytykuje wykładowców, obwiniany jest za naruszenie spokoju na uczelni, w konsekwencji czego zostaje zawieszony na rok. W 1925 organizuje swoją pierwszą indywidualną wystawę w Barcelonie. Rok po tym wybiera się do Paryża gdzie poznaje Picassa. W październiku zostaje już ostatecznie usunięty z Akademii. W 1927 odbywa służbę wojskową.
W 1928 przeprowadza się w końcu do Paryża, gdzie pisze scenariusz do filmu Luisa Bunuela Pies andaluzyjski – uważany za pierwszy film surrealistyczny. Dzięki sukcesowi obrazu i znajomości z Joanem Miro, obaj zostają przyjęciu do kręgu paryskich surrealistów. Wcześniej maluje swoje pierwsze surrealistyczne obrazy – Miód jest słodszy niż krew (1926) Aparat i ręka (1927). W połowie 1928 roku uwodzi Galę (żonę surrealistycznego poety Paula Elurda), co prowadzi do zerwania kontaktów z ojcem. Publikuje w jednym z pism obraz Gnijącego osła (1930). Kupuje chatę rybacką w Port Lligat koło Cadaques w której, każdego roku spędza czas z Galą. W tym czasie, opierając się na psychoanalizie Zygmunta Freuda, Dali rozwija swą metodę paranoiczno-krytyczną (spontaniczna metoda poznania irracjonalnego, oparta na krytycznej i systematycznej obiektywizacji delirycznych skojarzeń i interpretacji).
W 1931 maluje jeden ze swoich nieśmiertelnych obrazów Uporczywość pamięci, z efektem zmieniających swój stan fizyczny zegarów (pamiętne miękkie zegary roztapiają się jak ser camembert). Pisze też scenariusz do filmu Złoty wiek (reż. L.Bunuel). W 1933 na łamach magazynu Minotaure publikuje artykuł, o jadalnym pięknie i secesyjnej architekturze, który wzbudza zainteresowanie estetyką z przełomu wieków. Rok później wystawia obraz Zagadka Wilhelm Tella (symbolizuje nieposłuszeństwo wobec autorytetowi ojca), prowadzi to do sporu z surrealistami i Andre Bretonem (twórcą Manifestów surrealistycznych). W 1934 bierze ślub cywilny z Galą.
Lata 1935 i 1936 przynoszą dwa kolejne słynne obrazy. Są to kolejno: Płonąca żyrafa i Delikatna konstrukcja z gotowaną fasolką – przeczucie wojny domowej, problematyczne tematy o przemijaniu, rozkładzie i wojnie. W 1936 wybucha trzyletnia wojna w ojczyźnie Dalego. Rok później artysta maluje Metamorfozę Narcyza, obraz ten pokaże Zygmuntowi Freudowi. Projektuje też ubrania dla Elizy Schiaparelli i tworzy tzw. „surrealistyczne przedmioty”. W 1939, posądzany o faszyzm (obraz Tajemnica Hitlera) i chciwość, ostatecznie rozstaje się z surrealistami. Andre Breton nadaje Dalemu przydomek – „Avida Dollars” („chciwy dolarów”) – określając gwiazdorstwo i liczne prowokacje artysty przekładające się na sukces finansowy artysty, będącego rozchwytywanym przez kolekcjonerów.
W latach 1940-49 Dali i Gala mieszkają w Nowym Jorku. W tym czasie publikuje swoją autobiografie Moje sekretne życie (1942), rysuje komiksy dla Walta Disneya, projektuje sekwencje do filmu Alfreda Hichcocka Oczarowana (1946). Po powrocie do Europy Dali kieruje swoje inspiracje ku mistycyzmowi (Madonna z Port Lligat (1949), Chrystus św. Jana od Krzyża (1950), Rada ekumeniczna (1960)), jak i wkracza w swój okres „wizji naukowych” interesując się psychologią i historią. W 1958 bierze kościelny ślub z Galą, która jest jego miłością, muzą, modelką i agentem handlowym. W 1961 w Wenecji odbywa się premiera Ballet of Gala z librettem i inscenizacją Dalego i choreografią Maurice’a Bejarta. W 1964 wydaje swój Dziennik geniusza a od 1965 tworzy rzeźby z brązu i kryształu często powtarzając w nich motywy ze swoich obrazów. Nadal maluje ekstrawagancki i szokujące dzieła jak Połów tuńczyków (1966-67) czy Halucynogenny torreador (1968-70). Dla potrzymania sławy wygłasza liczne, paradoksalne sądy o sztuce i artystach. W 1974 otwiera muzeum własnej twórczości w Figueras. W 1982 umiera Gala. Salvador Dali przeprowadza się do zamku Pubom, sprezentowanym Gali. Rok później powstają perfumy „Dali” i ostatni obraz Ogon jaskółki.
Obecnie Salvador Dali jest utożsamiany z surrealizmem („surrealizm to ja”). Dzięki swojej sile przebicia, rewelacyjnym pomysłom i marketingowi uchodzi za najpopularniejszą postać sztuki XX wieku. Jego obrazy wdarły się do kultury masowej, są powielane w postaci milionów reprodukcji, kalendarzy, pocztówek, albumów, czy też kubków, koszulek i wszelkich pamiątek, które kupują turyści po zwiedzeniu muzeum. Kształtując swój wizerunek medialny stał się ikoną kultury masowej. W jego obrazach często widać odwołania do innych mistrzów sztuki takich jak: Rafael, Velazquez, Millet czy Vermeer.
Sen spowodowany lotem pszczoły wokół jabłka granatu na jedną sekundę przed przebudzeniem (1944).
Pisma w j. polskim:
1. Myśli i anegdoty.
2. Ukryte twarze.
3. Dziennik geniusza.
4.Moje sekretne życie.
5. S. Dali, L. Pauwels, Namiętności według Dalego.
PIOTR WILDANGER
Literatura wykorzystana w pracy:
Salvador Dali, Moje sekretne życie, Książnica, Katowice 2001
Gelles Neret, Salvador Dali, Teschen, Kolonia 2000
Wielkie biografie t. 2, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2007
Źródła grafik: wikipedia.org, www.dalipaintings.com
Najnowsze komentarze